اقلیم گرم و خشک

اقلیم گرم و خشک یکی از اقلیم های ایران است. این اقلیم وسیع ترین اقلیم از نظر سطح اشغال در کشور ما می باشد و دارای آب‌وهوای گرم و خشک است. به همین منظور باید خانه‌ها را طوری بنا کرد تا از تابش مستقیم آفتاب و گرمای شدید محفوظ بمانند. همچنین به دلیل وجود آب‌وهوای خشک و نبود رطوبت کافی، بادهای گرم و خشک می‌وزد که باعث بیشتر شدن گرما و خشکی هوا است.

ویژگی های اقلیمی اقلیم گرم و خشک

ویژگی‎های اقلیمی در اقلیم گرم و خشک خشكی، كم آبی، گرمای شدید در تابستان به همراه طوفانهای شنی در برخی از مواقع سال و وزش باد در جهات مختلف و همچنین سرمای شدید در زمستان می‎باشد. در بررسی و مطالعه معماری این نوع اقلیم می‎توان به معماری مسكن بسیاری از شهرهای فلات مركزی ایران اشاره نمود كه دارای معماری درون‎گرا هماهنگ با این نوع اقلیم می‎باشند. شاخص اصلی معماری بومی این نوع اقلیم، درون‎گرایی آن می‎باشد. این نوع معماری دارای حیاط مركزی بوده و اتاقها معمولاً در چهار سمت آن واقع شده است و به منظور تهویه فضای داخلی، در گوشه‎ای از بنا بادگیر ساخته می‎شود فرم حیاط‎ها معمولاً به صورت گودال باغچه (در برخی موارد مسطح) می‎باشند.

بررسی مشخصات اقلیمی شهر یزد

در اقلیم گرم و خشک همچون یزد كه دارای طوفانهای شدید همراه با شن و گرمای زیاد در تابستان و سرمای شدید در زمستان است، هماهنگی با طبیعت و شرایط محیطی ضرورت بیشتری پیدا می‎كند، به عنوان نمونه در این اقلیم بایستی فرم پلان فشرده باشد تا سطوح كمتری در مقابل نور خورشید قرار گیرند. همانگونه كه توضیح داده شد به علت تابش شدید نور خورشید در تابستان و سرمای زیاد زمستان، جهت قرارگیری ساختمان در سمت جنوب تا جنوب شرقی میباشد تا بیشترین میزان انرژی را در فصل زمستان دریافت كند.

همچنین به منظور استفاده از بادهای مناسب، معماران گذشته از بادگیر استفاده میكردند تا بدین شیوه، جریان هوای مطبوع را به داخل اتاقها انتقال دهند و هوای گرم و آلوده به بیرون فرستاده شود. در واقع بادگیر كار مكش را انجام میداده است، اجرای بادگیر در شهرهای مختلف منطقه گرم و خشك با توجه به اوضاع جوی منطقه و جهت وزش باد متفاوت میباشد به عنوان مثال در یزد به علت وزش باد در جهات مختلف، بادگیری چهار طرفه ساخته میشود و معمولاً دارای ارتفاع زیادی میباشد. با توجه به مطالب یاد شده، معماری مسكن در یزد به شكلی بوده تا از انرژی قابل تجدید همچون جریان هوا و نور خورشید به طرز كاملاً مناسب و بهینه ای استفاده شود كه این امر موجب كاهش استفاده از انرژیهای فسیلی شده و بدین طریق پایداری محیط را تضمین كرده است.

ویژگی بناهای مسکونی در اقلیم گرم و خشک

در طراحی پلان ساختمان ها در بافت های سنتی مناطق خشک فعالیت های روزانه مطابق با مسیر خورشید به تفکیک فضاهای درون خانه جدا شده و منجر به صرفه جویی بهتر در مصرف انرژی شده اند به گونه ای که داخل خانه ها دو فضای گرم و سرد با استفاده از جهت و مسیر آفتاب و کسب حرارت به صرفه جویی در مصرف انرژی منتهی گردیده اند.

معمولاً بیشترین بار حرارتی در تابستان ها بر روی بام و دیوارهای شرقی و غربی بوده (دیوارها نصف مساحت بام حرارت دریافت می کنند.) و در مقابل دیوارهای جنوبی میزان نسبتاً کمتری حرارت را دریافت می نمایند و در زمستان ها که زاویه ی تابش خورشید کم می باشد، بیشترین حرارت از دیوارهای جنوبی دریافت می شود. استفاده از دیوارهای ضخیم با مصالح سنگین، ایجاد دهلیزهای مسقف و ورودی درختکاری شده  بسیاری از سکونتگاه های مناطق خشک را به حالت قلعه ای درآورده است. 

فرم ساختمان در اقلیم گرم و خشک

در رابطه با شرایط زمستانی اقلیم گرم و خشک فرم ساختمان میتواند در طول محور شرقی غربی گسترش یابد.اما شرایط تابستانی حکم بر فشردگی ساختمان نموده و داشتن فرمی مکعبی شکل را ضروری مینماید.درهر صورت با بریدن قسمتی از این مکعب و پرنمودن حفره ایجاد شده با سایه (سایه دیوار، درخت، پیچک وچفته مو) و هوای خنک شده بوسیله تبخیرآب سطح چمن،برگ درخت، حوض و فواره میتوان اقلیم نسبتاً مطلوبی در ساختمان ایجاد نمود.

در اطراف این باغچه داخلی، پلان ساختمان می تواند آزاد باشد. بدین ترتیب پلان کلی ساختمان در این مناطق بطرف داخل معطوف میگردد.

مقابله با گرما در اقلیم گرم و خشک

ساکنان مناطق گرم و خشک با اتخاذ تدابیر ذیل به مشکلات آب و هوایی این مناطق فائق می آمدند.

• بطور کلی ساختمانهای اینگونه مناطق با مصالحی از قبیل خشت و گل که ظرفیتحرارتی زیادی دارند بنا شده اند.
• پلان ساختمانها تا حد امکان متراکم و فشرده بوده و کوشش گردیده تا آنجا که ممکن است سطح خارجی ساختمانها به نسبت حجم آنها کم باشد.
• معمولاً ساختمانها در بافتهای متراکم و مجموعه های بسیار فشرده بنا گردیده اند بدین شکل کوشش شده است تا بیشترین سایه ممکن بر سطوح خارجی ایجاد گردد.
• در بیشتر نواحی اینگونه مناطق بدلیل کمبود بارندگی و در نتیجه کمبود چوب سقف ساختمانها به شکل خرپشته، طاق یا گنبد و بدون هیچگونه اسکلت و از خشت خام و گل ساخته شده است.
• به منظور تقلیل هر چه بیشتر حرارت ایجاد شده در دیوارها در اثر تابش آفتاب بر آنها، معمولاً سطوح خارجی سفیدکاری شده است.
• تعداد و مساحت پنجره ساختمانها در اینگونه مناطق به حداقل ممکن کاهش داده شده است و پنجره ها در قسمت های فوقانی دیوارها نصب شده اند.
• در اقلیم گرم و خشک از ایجاد کوران و ورود هوای خارجی به داخل ساختمان از طریق پنجره ها یا قسمت های باز شو جلوگیری بعمل می آید.
• استفاده از حیاط های داخلی مشجر و معطوف نمودن فضاهای زندگی به این حیاطها یکی از عمده ترین مشخصات معماری در مناطق گرم و خشک است.
• جهت استقرار ساختمانها در این مناطق، جنوبی یا جنوب شرقی است. این جهت از نظر کنترل و به حداقل رساندن نفوذ گرمای ناشی از تابش آفتاب در بعد از ظهر بداخل ساختمان مناسب ترین جهت می باشد.

نیاز به تهویه ساختمان در اقلیم گرم و خشک

در اقلیم گرم و خشک ضروری است که میزان تهویه روز را به حداقل ممکن رساند، به حدی که بتوان از کثیف شدن هوای داخلی جلوگیری نمود، اگر چه راه حل هایی که در معماری بومی و سنتی این مناطق بوجود آمده است امکان استفاده از تهویه طبیعی را تحت شرایط فوق مهیا نموده است. در این گونه مناطق بدلیل اینکه میتوان در عصر پنجره ها را کاملاً باز نموده و بدین طریق میزان کثیف شدن هوا در داخل را کاهش داد.

میزان تهویه مورد نیاز در روز ممکن است حتی از میزان تهویه در مناطق سرد کمتر باشد. در عصر و شب این مناطق که هوای خارج معمولاً خنک تر از هوای داخل ساختمان است میتوان با ایجاد کوران در داخل ساختمان از تأثیر گرمی سطوح داخل دیوارها ، که در این هنگام گرمای سطوح خارجی به آنها انتقال یافته است و کاملاً گرم هستند در هوای داخلی و در نتیجه گرم شدن هوای داخل ساختمان جلوگیری نمود در این مناطق چون هوا در عصر و شب تقریباً خنک است سرعتی در حدود یک متر بر ثانیه برای جریان هوا در داخل کافی میباشد