معماری پارتی

معماری پارتی ،نام یکی از شیوه‌های معماری ایرانی مربوط به دوره اشکانیان (پارت) است.

پس از سبک پارسی دوره هخامنشیان، شیوه پارتی است. قوم پارت یکی از شعب نژاد آریایی ایرانی است که سرزمین آنها ابتدا شمال خراسان بوده است. این شیوه به معماری گفته می شود که بعد از حمله اسکندر در ایران معمول شده و در دوره اشکانی، ساسانی صدر اسلام و در بعضی نقاط حتی بعد از اسلام تا قرن سوم و چهارم هجری ادامه داشته است که متأسفانه آثار کمی از دوره اولیه آن در ایران به جای مانده است.معبد آناهیتا در كنگاور، كوه خواجه در سیستان، آتشكده فیروزآباد، بازه هور در نزدیكی نیشابور، كاخ سروستان و كاخ قصر شیرین از نمونه‌های معدود این سبك معماری در داخل ایران به حساب می‌آیند.

تاریخ معماری پارتی

بعد از حمله اسکندر، یونانی ها سعی داشتند که به نحوی سلیقه و فرهنگ خود را بر ایرانیان تحمیل کنند. اسکندر برای نیل به این هدف مخصوصاً در ایران فرمان داد تا ده هزار تن از سربازان و سرداران او با زنان ایرانی وصلت کنند و خود نیز از میان شاهزادگان ایرانی دو دختر را به همسری برگزید. اما در عمل می بینیم که این اقدام مطلقاً انجام نگرفت و بر خلاف اقوامی که در این شرایط فرهنگ حاکم را  می پذیرفته اند، ایرانیان در غالب موارد تن به این عمل نداند.

تاثیر معماری یونان

همان طور که می دانیم، معماری و هنر یونانی به خاطر ظرافت و نظم و تزیین آن در طول تاریخ معماری اروپا در چندین دوره مورد تقلید قرار گرفته است، البته این خصوصیات کمکی به تنوع نم ی کرد و در نهایت، از فرمول های به دست آمده، عدول نمی کرده و به همین دلیل حالت تکرار را در پلان و شکل بناهای یونانی می بینیم.

در معماری بناهای مسکونی ایران نیز گاهی این حالت دیده می شود. معماران از لحاظ منطق ساخت به جایی می رسند که یک پلان و یا یک شکل کلی تثبیت می شود و مثلاً همه خانه ها در دوره ای از تاریخ تقریباً شبیه به هم می شوند و فقط در جزئیات تفاوت هایی پیدا می کنند. البته این یک عبیب در تفکر یونانیان است که این روش را بهترین دانسته و به همین بسنده می کنند.

تنها چیزی که از شیوه یونانی در ایران موجود است، مربوط به بنایی در نزدیکی محلات به نام که « معبد خُورهه » است که اشتباها نیز گفته می شود و ستون های به کار رفته در این معبد از نوع یونیک است. این معبد را شاید سلوکیان (جانشینان اسکندر ) ساخته باشند. اما در هر حال پلان آن بیانگر آتشکده بودن آن نیست.

ویژگی معماری پارتی

• گوناگونی در طرح‌ها و بهره گیری از اندام‌های گوناگون
• جفت سازی در نیایشگاه‌ها و کاخ‌های پذیرایی و پاد جفت سازی در کاخ‌های مسکونی و خانه‌ها
• درونگرایی با بهره گیری از میانسرا.
• شکوه و عظمت دادن به ساختمان‌ها با بلند ساختن آنها

معبد آناهیتا یا ایزدآب در کنگاور در نزدیکی کرمانشاه واقع شده است. پلان آن مانند تخت جمشید و ستون های آن همه از سنگ تراش است که روی آن با سنگ لاشه کار شده است. اصل بنا از شیوه پارتی در دوره اشکانی است که در دوره ساسانی مرمت شده است.

نیارش در معماری پارتی

بهره گیری از آسمانه‌های خمیده تاقی و گنبدی (تاق آهنگ، تاق و تویزه و نیم گنبد) بهره گیری از چفدهای مازه دار برای تاق‌ها و گنبدها پی سازی با سنگ لاشه. گوشه سازی چوبی، سکنج، ترمبه و فیلپوش در زیر گنبدها. ساختمایه‌های بوم آورد، سنگ لاشه، خشت و آجر، ملات گیر چارو از ویژگی های معماری پارتی می باشد.