اینستاگرام گروه معماری پایدار
اینستاگرام مجله معماری پایدار
شیوه آذری
شیوه آذری ،سبکی در معماری ایرانیِ پس از اسلام است که به آذربایجان منسوب است. این شیوه، سبک مغول یا ایرانی – مغول نیز نامیده می‌شود و در دورهٔ حکومت ایلخانان بر ایران (۶۵۴-۷۳۶ق /۱۲۵۶ -۱۳۳۶م) رواج یافت. شروع این سبک مصادف است با استقرار هلاکوخان در مراغه و با روی کار آمدن صفویان نیز پایان می گیرد.
این سبک از لحاظ تاریخی و معماری به دو دوره تقسیم می شود :
- دوره حکومت ایلخانان به پایتختی مراغه است که از اواسط قرن هفتم هجری قمری شروع شده و تا دهه آخر قرن هشتم و یورش تیمور به ایران ادامه می یابد.
- دوره حکومت تیموریان و به پایتختی سمرقند است. تیمور به هنرمندان علاقه زیادی داشت و در یورش های خود به ایران هنرمندان و صنعتگران را جمع کرده و روانی سمرقند می ساخت اما عصر شکوفایی معماری در دوره تیموری به زمان پسرش شاهرخ برمی گردد که معماران به نامی چون قوام الدین شیرازی و زین العابدین شیرازی به ساخت ساختمان های بزرگی در خراسان بزرگ گماشته شدند.
ویژگی های سبک آذری
معماری اسلامی ایران در طی یک دوره ۳۰۰ ساله (از سلجوقی تا ایلخانی) سیری منظم و تکاملی داشته است. معماری سلجوقی را میتوان شکل ابتدایی سبک ایلخانی دانست. ظرافت عناصر ساختمانی یکی از عمدهترین ویژگی های معماری این دوره است. عناصر و جزییات ساختمانی مشترک با دوره سلجوقی در این سبک ظریفتر و آراستهتر و کالبد ساختمان ها سبکتر و نازکتر شده. سبک شدن کالبد بناها امکان ساختن پنجرههای بزرگتر و ایجاد تجانس میان دیوارهای درونی و بیرونی را فراهم ساخت. نتیجه طبیعی استفاده روزافزون از پنجرههای بزرگ، روشن شدن داخل ساختمان ها بود و این ویژگی در بناهای ایلخانی (آذری) درست نقطه مقابل ساختمان های تاریک دوره سلجوقی است. دیگر ویژگی عمده این سبک تاکید بر ارتفاع بیشتر بناهاست.
برخی از ویژگی ها :
- افزودن ارتفاع اطاقها و تالارها نسبت به اندازههای افقی آنها
- افزودن به بلندی ساختمانهای گنبددار: ملاحظات زیباییشناسی موجب عنایت بیشتر به ارتفاع و طرح و آشکار ساختن گنبد شد.
- کوشش آگاهانه در ایجاد شباهت و تجانس میان طرح گنبدها، گنبدهای بیضی شکل نوکتیز و مقطع نوکتیز راهروها و قوسهای دیوارها در این سبک قابل تشخیص و ذکر است.
- عنایت به زیبایی و نیز تمایل به برجستهتر ساختن گنبد موجب پوشاندن گنبد با آجر یا سفال نیلی رنگ شد. هرچند این پدیده از سده ۲ق/۸م سابقه داشته است.
- باریک جلوهدادن جزییات ساختمان: نیم ستونهای زاویهای که وسیله موثر القای ارتفاع است ابعاد باریک دارند، دیوارهای ضخیم و حجیم که میراث معماری ساسانی بود و همچنان در عهد سلجوقی به کار میرفت باریک و متناسب با سنگینی بار آن گردیده است. همچنین برخی محرابها نیز باریکترند
ویژگی های تزیینات ساختمانی دوره آذری
مقرنسکاری که از خصوصیات معمولی معماری سلجوقی بود، در دوره ایلخانان کاملتر و مفصلتر و متنوعتر شد. برخی از ویژگی های مقرنسکاری های این سبک در دوره سلجوقی دیده نمیشود. مقرنسکاری گچی معلق، رواج سفیدکاری تمام مقرنس، گرد آمدن همه مجموعه مقرنس در جاهای هرم شکل یا در مرکز و جلوگیری از پخش اثر تزیینی بر روی همه دستگاه مقرنس. این ویژگی ها در دوره تیموری به کمال خود رسید. دیگر ویژگی برجسته تزیینات معماری در این سبک مهارت فوقالعادهای در گچکاری و به کار بردن آن به انواع گوناگون است.
.
بناهاي شیوه آذری
شنب غازان . ربع رشیدي . رصدخانه ي مراغه . ارگ علیشاه در تبر یز . مدرسه و تکیه ي امیر چخماق . زندان اسکندریا مدرسه ي ضیاییه در یزد . مسجد جامع ورامین . گنبد سلطانیه یا مقبره ي اولجایتو . حرم امام رضاع مقبره ي شیخ صفی الد ین اردبیلی ،مسجد کبود تبریز یا جهانشاه .مدرسه ي امامی اصفهان ،مسجد جامع یزد . مسجدگوهرشاد . مجموعه تاریخی سنگ بست . مقبره شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان . مدرسه ي غیاثیه خردگرد در خواف . مسجد جامع عتیق شیراز . مقبره هارونیه در توس . گور امیر تیمور در سمرقند . مزار شیخ احمد جام در تربت جام . مقبره ي سلطان بخت آغا در اصفهان . مسجد و مدرسه ي طلاکار ي در سمرقند . مجموعه ي آرامگاه ها ي شاه زند در سمرقند . مدرسه گوهرشاد در هرات . مسجد بی بی خاتون در سمرقند . مدرسه ي میر عرب در بخارا . کاروانسراي انجیره در جاده یزد – طبس . کاروانسرا ي چهار آباد درجاده ي نطنز – اصفهان . پل قافلانکوه . منارجنبان
گنبد سلطانیه؛ سومین گنبد بزرگ دنیا
گنبد سلطانیه مقبرهٔ اُلجایتو است که در ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی از شیوه آذری به شمار می‌رود. گنبد سلطانیه در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت رسیده‌است.
تزیینات و نحوهٔ ساخت این مقبره در واقع نقطهٔ عطفی در معماری آن دوران بوده به این شکل که سبکی جدید را در معماری به‌وجود آورده که از معماری سلجوقی منفک شده‌است. این بنا شامل ۸ ایوان و ۸ مناره است که گفته می‌شود از ۸ در بهشت (ابواب البر یا درهای نیکی) الگو گرفته است. شامل دو دوره تزئینات است. دور اول تزئینات آجر وکاشی بوده است که به واسطه آجر و کاشی آیاتی از قرآن کریم کتاب آسمانی مسلمانان و ذکر نام خداوند و اسامی پیامبر اسلام و امام اول شیعیان و نام پادشاه نوشته شده است. گنبد سلطانیه شامل سه بخش اصلی ورودی، تربت‌خانه و سردابه‌است.
ارگ تبریز؛ یکی از بلندترین دیوارهای تاریخی کشور
ارگ تبریز (علیشاه) نام یک بنای تاریخی در تبریز است. سبک معماری این بنا به شیوه آذری و معمار آن استاد فلکی تبریزی ذکر شده‌است.
این ارگ یکی از بلندترین دیوارهای تاریخی کشور و نماد شهر تبریز است. این ارگ در مرکز شهر تبریز، در ضلع جنوبی تقاطع خیابان امام خمینی و فردوسی قرار دارد و امروزه فضای پیرامون آن برای برگزاری نماز جمعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و مصلای بزرگ تبریز در این مکان احداث شده‌است.
امروزه تنها بخشی از دیوارهای عظیم و محراب بسیار بلند شبستان جنوبی این مسجد برجای مانده‌است که خود موید شکوه و آبادانی آن در گذشته‌است. دیوارهای موجود در حقیقت تشکیل‌دهندهٔ ایوان تاق‌پوش و حمال تاقی استوانه‌ای عظیمی بوده‌است که فضای به‌وجودآمده به‌عنوان شبستان و عنصبر اصلی مسجد علیشاه به‌شمار می‌رفته‌است. بقایای موجود بنا، حکایت از یک ایوان به‌عرض ۳۰٫۱۵ متر و جرز و دیواهای کناری به ضخامت ۱۰٫۴۰ متر و پی‌ها و فونداسیونی ژرف و حجیم متناسب سازه‌های فوقانی و ارتفاع احتمالی بنا تا خط آغاز طاق استوانه‌ای ۲۵ متر (البته دقت رد تناسب سازه‌های اثر ۳۶ متر صحیح به‌نظر می‌رسد) بوده‌است.
مسجد جامع ورامین
مسجد جامع ورامین یا مسجد جمعهٔ ورامین مسجدی قدیمی مربوط به دورهٔ ایلخانی است و یکی از قدیمی ترین ساختمان های شهر ورامین است. ساختن مسجد در دوره سلطان محمد خدابنده آغاز و در دوره پسرش به پایان رسیده است. گچبری های این بنا از زیباترین نمونه های گچ بری ایرانی در شیوه آذری هستند.
تهرنگ بنا میانسرای چهار ایوانی است. نیارش ساختمان دقیق است و آمودهای پایداری دارد. گنبد آن دو پوسته بوده که خود آن ریخته و آهیانه مانده است که گنبد ناری است. شبستان آن با تاق های آهنگ و جهاربخش پوشیده شده است.
در ایوان جلوی گنبد خانه، گونه ای تّرّمیه پَتکانه بسیار زیبا کار شده است. مدخل مسجد دروازه‌اى ورودى است که تشکيل ايوان را مى‌دهد که سرتاسر ضلع شمالى مسجد است و صحن مسجد حياطى مستطيل شکل است وسط آن حوضى است که شبيه حوض‌هاى وسط قلعه‌هاى مسکونى و رباط‌‌ها است. ايوان شبستان بلند و زيباى مسجد جامع داراى کتيبه‌هايى ارزشمند است کتيبه‌هاى سوره جمعه در متن و در حاشيه کتيبه‌هاى کوفى آن از نمونه‌هاى خوب کتيبه‌هاى گچبرى اين عصر است. انواع طرح‌هاى اسليمى و خط‌هاى عربى، کوفى و فارسى را دارا است.
در قسمت سر در اصل مسجد، در زير قوس اصلى سر در مسجد، همچنين دو ستون تزيينى که از دو طرف قوس تا بالا و راس آن ادامه پيدا کرده و در سر در حرم نيز زير قوس نيم گنبد کاشي‌کارى از پايه قوس تا راس آن از دو طرف به طور کامل و همانند سردر اصلى مسجد وجود دارد. بالاى محراب، تا گوشوارها هيچ کاشي‌کارى وجود ندارد. در قسمت پايين حرم در کتيبه ۳ در ورودى به شبستان‌هاى شرقى و غربى که قبلا در مورد آنها صحبت کرديم نيز کاشي‌کارى زيبايى خودنمايى مى‌کند.
مسجد گوهرشاد؛ پربازدیدترین مسجد ایران
مسجد گوهرشاد در مشهد در جنوب آرامگاه علی بن موسی الرضا به ۸۲۱ ق/۱۴۱۸ م به دستور گوهرشادبیگم همسر شاهرخ ساخته شد. به دلیل ظرافت و زیبایی کاشی‌کاری و خط و اسلوب معماری مسجد گوهرشاد، این مسجد از شاهکارهای معماری ایرانی در شیوه آذری است.
مسجد گوهرشاد مسجدی کلاسیک و به سبک مساجد چهار ایوانی ساخته شده‌است. ضحن مسجد تقریبا به شکل مربع و در اطراف آن چهار ایوان بزرگ تاریخی و در فواصل ایوان‌ها هفت شبستان وسیع و شش در ورودی و خروجی است.
طول صحن مسجد حدود ۵۶٫۱۳ متر و عرض ۵۱٫۱۸ متر و مجموعا حدود ۲۸۷۳ مترمربع مساحت دارد. ابوان‌های مجلل و مرتفع در اضلاع مسجد به قرینه یکدیگر ساخته شده است.
ایوان‌ها
ایوان مقصوه (جنوبی): مهم ترین ایوانِ مسجد. حدود ۵۰۰ مترمربع مساحت، ۳۷ متر طول و ۵٫۲۵ متر ارتفاع، از مهم ترین ایوان‌های مسجدهای ایرانی که هنرهای گوناگون در آن به کار رفته است. کتیبهٔ بایسنقر (فرزند گوهرشاد) که از بهترین ثلث‌نویسان عهد تیموری بوده، در این ایوان است که تاریخ بنای مسجد بر کاشی معرق، در آن نوشته شده است. محراب مسجد در میانِ ایوان جای دارد که یک‌پارچه از سنگ مرمر ساخته شده است. کتیبه‌ای در میان مقرنس کاری‌های آن نیز وجود دارد. گنبد مسجد بر بالای این ایوان است.
گنبد و مناره‌ها
گنبد مسجد به بلندی ۴۱ متر بر بالای ایوان مقصوره جای دارد و سطح خارجی آن با آجر لعاب‌دار و یک کتیبه با خط کوفی تزئین شده است. در دو طرف این ایوان، دو مناره هر کدام به ارتفاع ۴۳ متر ساخته شده و دارای کتیبه‌هایی است. این مناره‌ها از روی زمین شروع می‌شوند و پیوسته به ایوان مقصوره بالا می‌روند و به شکل گلدسته در می‌آیند.
دور خارجی گنبد ۶۱٫۸۵ متر است به دلیل مشکلاتی که برای آن به وجود آمد در سال ۱۳۴۱ برچیده شد و دوباره گنبد فعلی با مصالح جدید ساخته شد و تزئین شد.
مسجد گوهرشاد صحنی به وسعت ۲۸۰۰ مترمربع دارد و زیربنای آن ۹۴۰۰ متر مربع است.
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد 🙂