اقلیم گرم و مرطوب

اقلیم گرم و مرطوب یکی دیگر از اقلیم های ایران است. سواحل جنوبی ایران که بوسیله رشته کوه‌های زاگرس از فلات مرکزی جدا شده‌اند، اقلیم گرم و مرطوب کشور را تشکیل می‌دهند.

این ناحیه شامل نوار باریک ساحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان از اروند رود در جنوب غربی استان خوزستان تا خلیج گواتر در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان می‌باشد که آن را به خاطر آب و هوای گرم و طاقت فرسا «دروازه جهنم» نامیده‌اند.به‌طوری‌که در آسمان ابری و شیری رنگ، روشنایی زیاد به خاطر شدت تابش پرتو پراکنش یافته چشم را آزار می‌دهد و در هوای صاف و زمین بایر مقداری پرتو منعکس شده از سطح زمین حداکثر می‌باشد، شهرهای بندرعباس، جاسک، آبادان و اهواز از جمله شهرهای این اقلیم محسوب می‌شوند.

به خاطر فاصله‌ای که از دریا دارند، از نظر گرما و رطوبت و میزان بارندگی متفاوت‌اند.

خصوصیات آب و هوایی این کرانه در اقلیم گرم و مرطوب

• میزان ریزش باران سالیانه بسیار اندک ،اغلب بارندگی در فصول پاییز و خصوصاً زمستان
• رطوبت هوا بسیار زیاد در تمام فصول سال
• هوا بسیار گرم و مرطوب در تابستان و معتدل در زمستان
• اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز
• شوربودن آب های زیرزمینی در اکثر مناطق
• پوشش بسیار کم گیاهی
• تابش تقریباً عمودی آفتاب در فصول بهاروتابستان
• میزان تبخیر آب در منطقه بسیار زیاد
• بادهای صحرایی عربستان (نامناسب)،بادهای ساحلی (مناسب)
• اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز

اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز

ظرفیت حرارتی وگرمای ویژه آب نسبت به سایر اجسام در روی کره زمین بیشتر است.

به همین خاطر آب قابلیت ذخیره حرارت بیشتری نسبت به معدل ذخیره حرارت سایر اجسام درروی کره زمین دارد.

مشاهده این امر در سواحل کنار دریا بسیار بارز است.درطی روز که آفتاب می تابد،سطح زمین گرم می شود.

درروزهای گرم شدت گرمای سنگ و یا شن و ماسه سواحل دریا بقدری است که با ای برهنه نمی شود روی آن راه رفت،ولی در همین هنگام آب دریا هنوز معتدل است و درآن می توان به راحتی آب تنی نمود.

پوشش بسیار کم گیاهی

در رابطه با گیاهان باید متذکر شد که گیاهان به لحاظ تبخیر آب،درایجاد برودت درمحیط تأثیر بسزایی دارند.« در طی یک روز آفتابی در تابستان، یک درخت ممرز و یا بلوط بزرگ، به میزان۲۵۲۰۰۰ (کیلوکالری ) درخنک سازی هوا تأثیر می گذارد.این مقدار برابر است با میزان هوای خنکی که یک دستگاه تهویه مطبوع با ۲۰ ساعت کاردر روز برای ۱۰ اتاق معمولی تأمین می کند.حدود ۱۰۰۰مترمربع چمن دو برابر این میزان تأثیر برودتی دارد ».

وجود گیاهان علاوه بر افزایش رطوبت نسبی ،باعث ایجاد سایه در تابستان می شوند که ازحرارت زیاد آفتاب می کاهد.

باد در اقلیم گرم و مرطوب

اختلاف درجه حرارت و فشار هوا ،به علاوه دوران کره زمین باعث جابجایی هوا و در نتیجه باد می شود.

به دلیل اینکه باد با خود ابرهای باران زا و باران که لازمه حیات است را به ارمغان می آورد،بدون وجود باد ،زندگی در روی کره زمین برای بشر غیر ممکن است . در ایران ابرهای باران زا از طرف دریای مدیترانه و اقیانوس هند می آیند .جریان باد دیگری هم از سمت شمال می وزد که با خود سرمای زیاد به همراه دارد.در جنوب ایران بادهای صحرایی عربستان می وزد که مانع تجمع ابرهای باران زا در این منطقه می شود. بادهای محلی نیز در هر ناحیه وجود دارد که از جهات مختلف می وزد.

بعضی از این بادها مرطوب و خنک می باشند و بعضی گرم همراه با گردوغبار هستند.

طراحی معماری در اقلیم گرم و مرطوب

اهداف طراحی اقلیمی در اقلیم گرم و مرطوب موارد زیر می‌باشد:

• کاهش دمای هوای داخلی
• محافظت از ساختمان در برابر تابش نور خورشید با ایجاد حداکثر سایه اندازی
• استفاده از جریان هوا برای ایجاد تهویه طبیعی.

بافت شهری در اقلیم گرم و مرطوب

ایجاد سایه و جریان هوا دو عامل شکل دهنده به بافت شهری و فرم بنا در اقلیم گرم و مرطوب می‌باشد.

ایجاد بافت شهری نیمه متراکم، بافت روستایی نسبتاً باز، گسترش شهرها و روستاهای ساحلی در امتداد ساحل و رو به دریا، از ویژگی‌های بافت شهری این ناحیه می‌باشد.

• بافت شهری ناحیه ساحلی خلیج فارس و دریای عمان به لحاظ تراکم بنا بین بافت باز سواحل جنوبی دریای خزر و بافت بسته و متراکم ناحیه مرکزی ایران می‌باشد.
• به دلیل نیاز به سایه اندازی ابنیه مجاور و هم چنین نیاز به ایجاد جریان هوا بافتی نیمه باز در این اقلیم ایجاد شده‌است.
• در این ناحیه هر چه از ساحل دورتر می‌شویم بافت شهرها متراکم تر می‌شود مانند خرمشهر و روستای قدیمی بستک.

توصیه‌های طراحی در اقلیم گرم و مرطوب

• فرم کلی ساختمان:

به دلیل شدت تابش آفتاب در جهات شرق و غرب، فرم ساختمان باید کشیدگی در امتداد محور شرقی – غربی داشته باشد. در این حالت ایجاد کوران درداخل ساختمان و کاهش رطوبت هوای داخلی بهتر انجام می‌شود.
در صورتی که ساختمان در سایه کامل قرار گیرد پلان آن می‌تواند آزاد باشد، توصیه می‌شود ساختمان بر خلاف اقلیم سرد در جهت وزش بادهای مطلوب قرار گرفته و سقف آن بلند باشد.

• به حداکثر رساندن جریان هوا در اطراف ساختمان‌ها با ایجاد فاصله مناسب در بین آن‌ها توصیه می‌شود.
• اجتناب از ایجاد پنجره در نماهای شرقی و به خصوص غربی، در غیر اینصورت محدود نمودن تعداد و مساحت چنین پنجره‌هایی و پیش‌بینی سایبان عمودی برای آن‌ها توصیه می‌شود.
• استفاده از شیشه‌های دو جداره توصیه می‌شود.

تهویه مورد نیاز در ساختمان

مهمترین عامل ناراحتی انسان در اقلیم گرم و مرطوب خیس ماندن پوست بدن و کم بودن ظرفیت تبخیر هوا به دلیل رطوبت زیاد می‌باشد؛ بنابراین رعایت اصول زیر می‌تواند تا حدی این مشکلات را مرتفع نماید.

• در صورت امکان تمام اتاق‌های ساختمان دارای بازشو در منطقه فشار و مکش باشند.
• پلان‌ها باز طراحی شوند و فضای عریض و آزاد بین ساختمان‌ها وجود داشته باشد.
• مناسب‌ترین ارتفاع کف پنجره .۵ تا ۱٫۵ متر از کف اتاق است و اگر به دلایلی پنجره‌ها باید در ارتفاع بالاتری قرار گیرند، بهتر است از پنجره‌های افقی که باد را به پایین هدایت می‌کند استفاده کرد.
• با گسترش بام در سطحی بیش از سطح زیربنا می‌توان پنجره‌ها و دیوارها را در برابر تابش آفتاب و ریزش باران حفظ کرد.

ویژگی‌های معماری اقلیم گرم و مرطوب

ساخت بناها به صورت حیاط مرکزی و نیمه درون گرا

این کرانه اکثر ساختمان ها نیمه درون گرا هستند و اطاق ها در اطراف یک حیاط مرکزی قرار دارند.

فرق عمده ی این ساختمان های حیاط مرکزی با ابنیه ی مشابه در مناطق فلات مرکزی ایران در این است که با وجود آن که این ساختمان ها درون گرا می باشند ، ولی ارتباط آن ها با فضای خارج کاملا بسته نیست و پنجره های بلند و مرتفع و ایوان های وسیع رو به فضای کوچه و یا میدان در طبقات دوم و خصوصا سوم ساختمان دارند.

مرتفع ساختن اتاق‌ها

ارتفاع اتاق نیز در این منطقه از سایر مناطق اقلیمی ایران بیشتر است و گاه تا چهار متر می رسد.

دلیل این امر بدان جهت است که گرمای هوا در فضای داخل صعود کرده و در نتیجه دمای هوا در ارتفاع پایین تر اتاق کاهش می یابد و با وجود پنجره های زیر سقف در دو طرف اتاق ، هوای گرم تهویه می شود.

استفاده از ایوان‌های وسیع و مرتفع

ایوان در این منطقه از سایر نواحی بزرگتر است و فضای بسیار مهمی در ساختمان محسوب می شود.

در فصول گرم که مدت آن حدود نیمی از سال است ، اغلب فعالیت های روز مره در داخل ایوان انجام می شود ، زیرا در ایوان هم تهویه به خوبی صورت می گیرد و هم در زیر سایه قرار دارد.

دور حیاط مرکزی و همچنین در یک یا دو سمت خارج بنا ایوان های وسیع و مرتفع وجود دارد.

استفاده از رنگ روشن

بافت پراکنده

مصالح با ظرفیت حرارتی کم

در مناطق گرم و مرطوب ، استفاده از مصالحی که دارای جرم حرارتی کمی هستند و حرارت را در خود ذخیره نمی کنند بهتر است . زیرا از لحاظ اقلیمی ، مشکل اساسی گرمای بیش از حد است و ذخیره نمودن حرارت روز برای شب صحیح نمی باشد . به همین دلیل چوب بهترین نوع مصالح در این مناطق است ، زیرا چوب حرارت را به کندی انتقال می دهد و حرارت کسب شده در طی روز ، بر روی سطح چوب باقی می ماند و با وزش نسیم نسبتا خنک در شب ، چوب حرارت خود را از دست می دهد .

استفاده از بادگیر

بام مسطح یا گنبدی

در این سواحل ، احداث طاق های قوسی رایج نیست و اکثر قریب به اتفاق ساختمان ها دارای بام های مسطح می باشند . در فصول گرم در شب هنگام ، به دلیل خنکی نسبی هوا بر روی بام و تابش حرارت از زمین و بام گرم به آسمان نسبتا سرد ، اهالی بر روی بام می خوابیدند و جان پناه اطراف بام اغلب مشبک می باشد تا ساکنان بر روی بام از دید اطراف محفوظ باشند و در عین حال از کوران هوا بر روی بام استفاده کنند.

استقرار روی زمین

در بندر بوشهر به دلیل مجاورت با دریا و بالا بودن سطح آب های زیرزمینی و رطوبت بسیار زیاد ، زیر زمین احداث نمی شود و همچنین طبقه ی همکف نیز بیشتر جنبه ی خدماتی دارد و آشپزخانه ، انبار آذوقه و احیانا انبار کالا در این طبقه می با شند و طبقات اول و دوم بیشتر جنبه ی مسکونی دارند . مزیت دیگر طبقات فوقانی ، این است که کوران هوا در این طبقات بهتر انجام می شود و از لحاظ محرمیت ، پنجره های فوقانی از دید عابران در کوچه ها محفوظ است .

مصالح مورد استفاده در اقلیم گرم و مرطوب

به دلیل گرمای زیاد و کم بودن نوسان درجه حرارت در طول شبانه روزمصالح مورد استفاده در اقلیم گرم و مرطوب باید از ظرفیت حرارتی کمی برخوردار باشد.

• چوب بهترین نوع مصالح در این منطقه است زیرا حرارت را به کندی منتقل می‌کند (به دلیل ضریب رسانش پایین) و به خاطر کم بودن ظرفیت حرارتی در شب با وزش نسیم گرمای کسب شده را از دست می‌دهد؛ ولی به دلیل کم بودن پوشش گیاهی در این منطقه به ندرت از چوب استفاده می‌شود.
• در کنار هورها و مردابها و در مناطقی که نی وجود دارد خانه‌های حصیری ساخته می‌شود که مخصوص خانواده‌های تنگدست است این خانه‌ها به «کپر» معروفند.
• در بندر بوشهر، اکثر خانه‌ها با سنگ‌های رسوبی ساخته شده‌اند.
• در چابهار اکثر خانه‌ها با خشت اجرا شده‌اند.
• در خرمشهر خشت و آجر مصالح غالب ساختمانی هستند.
• در این مناطق غالباً طاقها کاه گلی و و مسطح هستند.
• در برخی از شهرهای این اقلیم برای ایجاد جریان هوا از بادگیر استفاده می‌شده است مانند جزیره کیش.